Trong những năm qua, thị trường trái phiếu riêng lẻ của Việt Nam diễn ra khá sôi động. Giá trị phát hành năm sau đều tăng cao hơn năm trước, có những đợt phát hành với khối lượng lớn từ 4.000-5.000 tỷ đồng.
Theo số liệu cập nhật từ thị trường, năm 2021 ghi nhận kỷ lục về giá trị phát hành trái phiếu doanh nghiệp với quy mô 637 nghìn tỷ, tăng 48% so với 2020. Số liệu trên cho thấy, kênh trái phiếu doanh nghiệp đã trở thành trụ cột thực sự của dòng vốn trung dài hạn trên thị trường, đóng góp vào việc chia sẻ bớt gánh nặng đối với hệ thống ngân hàng.
Tuy nhiên, nhìn lại tổng thể bức tranh thị trường trái phiếu doanh nghiệp nhiều năm qua, đã bộc lộ không ít rủi ro đối với nhà đầu tư. Để quản lý việc phát hành trái phiếu doanh nghiệp, Chính phủ đã ban hành Nghị định 153 (ngày 31/12/2020) thay thế Nghị định 163 và Nghị định 81 sửa đổi, với tinh thần hướng đến mục tiêu đảm bảo sự phát triển bền vững, lành mạnh hóa thị trường, và minh bạch thông tin.
Việc tiếp tục đẩy mạnh thị trường trái phiếu doanh nghiệp được đánh giá là hướng đi hợp lý để phát triển thị trường vốn, giảm áp lực cho thị trường tiền tệ, đặc biệt trong bối cảnh các ngân hàng phải giảm tỷ lệ cho vay trung và dài hạn.
Dù vậy, sự việc Ủy ban Chứng khoán Nhà nước hủy 9 đợt phát hành trái phiếu với tổng giá trị 10.030 tỷ đồng của nhóm Tân Hoàng Minh vừa qua, do các vi phạm phần nào cho thấy, vẫn còn rất nhiều lỗ hổng mà các doanh nghiệp đang dựa vào đó để “lách luật” công bố thông tin không đầy đủ.
Trong 9 đợt phát hành trái phiếu của nhóm Tân Hoàng Minh, gần nhất, CTCP Cung điện Mùa Đông ngày 21/2/2022 hoàn tất phát hành lô 3.230 tỷ đồng. Bản công bố kết quả phát hành trái phiếu đăng tải trên HNX chỉ có một vài thông tin rất sơ sài như kỳ hạn 4 năm, mã trái phiếu, không có các thông tin quan trọng như lãi suất, tài sản đảm bảo, mục đích phát hành, danh sách – cơ cấu nhà đầu tư trái phiếu…
Thông tư số 122/2020 của Bộ Tài chính nêu rõ nội dung công bố thông tin về kết quả chào bán trái phiếu thị trường trong nước gồm: Thông tin doanh nghiệp, mã trái phiếu, điều kiện, điều khoản trái phiếu (gồm khối lượng phát hành, kỳ hạn, loại hình trái phiếu, lãi suất danh nghĩa và kỳ hạn trả lãi, lãi suất phát hành thực tế…); ngày phát hành và ngày đáo hạn, mục đích phát hành, phương thức phát hành, trái chủ, các tổ chức liên quan tới đợt chào bán…
Tuy vậy, trên chuyên trang phát hành trái phiếu của HNX ghi nhận từ đầu năm 2022 đến nay, báo cáo phát hành của các doanh nghiệp hầu hết rất sơ sài, cho có lệ.
Trong số này có nhiều lô trái phiếu giá trị lên đến hàng ngàn tỷ đồng của các pháp nhân nằm trong những “Group” lớn, như nhóm CTCP Đầu tư Xây dựng Trường Khải (2.990 tỷ đồng), CTCP Xây dựng Minh Trường Phú (2.950 tỷ đồng), CTCP Đầu tư và Phát triển Eagle Side (3.930 tỷ đồng), CTCP Bông Sen (4.800 tỷ đồng) với tổng giá trị trái phiếu từ đầu năm 2022 lên đến 14.670 tỷ đồng.
Hay, một “Group” khác năm 2022 cũng huy động 3.562,5 tỷ đồng với các pháp nhân: CTCP Signo Land (1.366,6 tỷ đồng), CTCP Mua bán nợ Thuận Minh (495,9 tỷ đồng), Công ty TNHH Thương mại và Đầu tư Việt Đức (1.700 tỷ đồng).
Thậm chí, nhiều ngân hàng, công ty chứng khoán – những tổ chức chuyên nghiệp trên thị trường tài chính – cũng công bố thông tin sơ sài như: Ngân hàng TMCP Bản Việt, Ngân hàng TMCP Á Châu, Ngân hàng TMCP Đông Nam Á, Ngân hàng TMCP Quốc tế Việt Nam, CTCP Chứng khoán Kỹ thương, CTCP Chứng khoán Rồng Việt, Ngân hàng TMCP Việt Nam Thương Tín, CTCP Chứng khoán Châu Á Thái Bình Dương, CTCP Chứng khoán An Bình, Ngân hàng TMCP Quân Đội…
CTCP Bông Sen là chủ khách sạn Daewoo tại Hà Nội.
Những số liệu tóm gọn như trên rõ ràng không thể cung cấp đầy đủ thông tin cho nhà đầu tư. Đáng chú ý, việc gần như tất cả các báo cáo đều có chung một mẫu trình bày dẫn đến nhiều nghi ngại các tổ chức phát hành đã được “mách nước” để lách quy định công bố thông tin.
Điểm d, Khoản 2, Điều 32 Nghị định 153/2020 về việc công bố thông tin trên Chuyên trang thông tin về trái phiếu doanh nghiệp nêu: “Thông tin khác theo thỏa thuận giữa Sở giao dịch chứng khoán và doanh nghiệp phát hành để cung cấp cho đối tượng được tiếp nhận thông tin theo Quy chế vận hành chuyên trang thông tin về trái phiếu doanh nghiệp của Sở giao dịch chứng khoán”.
Điều 19 Nghị định 153/2020 của Chính phủ cũng yêu cầu các doanh nghiệp phải công bố thông tin trước đợt phát hành trái phiếu. Thông tư 122/2020 của Bộ Tài chính cũng đã hướng dẫn việc công bố thông tin trước các đợt phát hành trái phiếu.
Theo đó, doanh nghiệp phát hành trái phiếu phải công bố thông tin cho nhà đầu tư mua trái phiếu theo các hình thức như: văn bản giấy; văn bản điện tử; đăng tải trên trang thông tin điện tử của doanh nghiệp phát hành; đăng tải trên Chuyên trang thông tin về trái phiếu doanh nghiệp tại Sở giao dịch Chứng khoán Hà Nội theo quy định tại Điều 32 Nghị định số 153/2020/NĐ-CP.
Thế nhưng, trên thực tế nhiều doanh nghiệp phát hành trái phiếu là công ty con, công ty thành viên, công ty có liên quan của một group lớn, không có trang thông tin điện tử riêng. Trong khi trang thông tin điện tử của công ty mẹ cũng không công bố. Còn Sở giao dịch Chứng khoán Hà Nội hiện nay cũng chỉ công bố thông tin khi doanh nghiệp báo cáo phát hành xong.
Điểm a Khoản 2 Điều 21 Nghị định 153 quy định doanh nghiệp phải công bố báo cáo tài chính 6 tháng, báo cáo tài chính năm của doanh nghiệp phát hành trái phiếu đã được kiểm toán (nếu có); báo cáo tài chính chưa kiểm toán được Đại hội cổ đông hoặc Hội đồng thành viên hoặc Chủ tịch công ty xác nhận các số liệu; Điểm b và điểm c điều khoản này quy định doanh nghiệp phải công bố tình hình thanh toán lãi, gốc trái phiếu; báo cáo tình hình sử dụng nguồn vốn từ phát hành trái phiếu.
Tra cứu các đợt công bố phát hành trái phiếu của doanh nghiệp trên HNX cho thấy, rất ít doanh nghiệp công bố báo cáo tài chính. Nếu có, các báo cáo này cũng rất sơ sài, chỉ với một vài thông tin cơ bản như nguồn vốn, tỷ lệ nợ vay, lãi sau thuế, chứ không phải toàn văn báo cáo tài chính. Ngoài ra, báo cáo tình hình sử dụng nguồn vốn từ phát hành trái phiếu – một báo cáo rất quan trọng gần như không được công bố.
Việc doanh nghiệp “lách luật” trong việc áp dụng Nghị định 153 và Thông tư 122 về công bố thông tin phát hành trái phiếu không khỏi khiến giới đầu tư đặt ra dấu hỏi trách nhiệm của các cơ quan quản lý nhà nước.
Đây là vấn đề rất đáng bàn, bởi kênh phát hành trái phiếu là kênh huy động vốn rất quan trọng, giúp doanh nghiệp chưa niêm yết tiếp cận nguồn vốn từ các nhà đầu tư ngoài ngân hàng. Không chỉ ở Việt Nam mà trên thế giới, việc phát hành trái phiếu để huy động vốn trong những năm qua không ngừng tăng trưởng. Vấn đề minh bạch trong việc phát hành trái phiếu rất cần thiết để nhà đầu tư có nguồn tin đáng tin cậy trước khi “rót tiền” vào trái phiếu của doanh nghiệp phát hành, giảm bớt rủi ro cho nhà đầu tư.
Ngày 7/4 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã có công điện về chấn chỉnh hoạt động thị trường trái phiếu doanh nghiệp. Trong đó, Thủ tướng yêu cầu Bộ trưởng Bộ Tài chính, Chủ tịch UBCKNN khẩn trương thực hiện thanh tra, kiểm tra, giám sát việc tuân thủ pháp luật về phát hành, đầu tư, phân phối, giao dịch và sử dụng vốn thu được từ phát hành trái phiếu, nhất là phát hành trái phiếu riêng lẻ của các doanh nghiệp bất động sản.